Kakvim su sve pritiscima da napuste školovanje bili izloženi sjemeništarci i bogoslovi na odsluženju vojnoga roka u tzv. Jugoslavenskoj narodnoj armiji može se također naslutiti i iščitati iz tekstova »pokajnika«, »obraćenika« i »povratnika« na jedino ispravan »socijalistički put«, ali i njihovih starješina, objavljenih u ondašnjim glasilima, od kojih je dobro citirati barem neke.
U tom je smislu programski tekst u listu JNA »Narodna armija« pod naslovom »Nikada više na Kaptol« koji je 14. listopada 1954. objavio »major M. Tockić« (riječ je o Mehmedu Tockiću, rođenu 1922. u Bijeljini, novinaru i glavnom uredniku »Narodne armije«,
koji je završio Višu školu političkih nauka u Beogradu, te članu Predsjedništva Udruženja novinara Srbije), u kojima »sustavno opisuje metode kojima se treba služiti pri odvraćanju bogoslova od pohađanja njihovih ‘mračnih škola’ i predstavlja sažetak svih dotadašnjih i kasnijih napada na ‘crnoškolce’, kako su nazivali bogoslove i sjemeništarce« (Kolarić, str. 18.-19.).
Autor Tockić na početku se poziva na pisanje »Narodnoga vojnika«, ćiriličnoga glasila Beogradske vojne oblasti, »koji je objavio niz pisama što su ih uredništvu uputili vojnici, koji su se do dolaska u Armiju nalazili u sjemeništima i bogoslovijama katoličke crkve«. »Pisma su – tvrdi autor – puna podataka o životu sjemeništaraca i studenata teologije, o metodama ‘vaspitanja’ koja crkva primenjuje u svojim učilištima, o sistematskim nastojanjima jednog dela klera i uprava tih crkvenih zavoda da u mladim bogoslovima ubiju duh patriotizma i svako osećanje pripadnosti vlastitom narodu, da stvore od njih propovednike mržnje prema žrtvama i naporima, prema prošlosti i budućnosti ove zemlje, da ih učine ne samo vernim sledbenicima crkvenih dogmi i propagatorima srednjovekovlja, nego i poslušnim slugama tuđe politike koja je od pamtiveka bila jedan od najvećih neprijatelja naše samostalnosti i postojanja uopšte. Ukratko, da ih pretvore u sprovodnike protujugoslovenskih koncepcija i akcija Vatikana« (Kolarić, str. 19.).
Nakon uvodnoga dijela major nabraja autore pisama: Luka Vitezić, Josip Šušnjara, Slavko Hans, Ante Marasović, Vladimir Babuš, Stjepan Haladin i ostali, koji su proveli čitave godine u zadarskom ili riječkom sjemeništu, đakovačkoj bogosloviji ili na Kaptolu, gdje su »nepovratno izgubili najlepše godine mladosti«. »Zato ta pisma nisu samo intimne ispovesti ovih mladića. Ona su i njihov protest. I izraz njihove uverenosti da će naći svoju ličnu sreću vraćajući se svome narodu« (Kolarić, isto).
Objavljeno je potom svjedočanstvo bogoslova koji, uz ostalo, ističe: »Tu sam upoznao sve metode verskog zaglupljivanja ljudi, sve metode koje sputavaju slobodnu misao i ličnu slobodu čoveka. Često sam video ogromnu provaliju koja deli nauku od verskog učenja« (Kolarić, isto). Na to je svjedočenje naslonjeno još jedno s varijacijom na istu temu ocrnjivanja crkvenih odgojnih ustanova: »Razna ograničenja, odricanja, slijepa poslušnost, pokoravanje, bili su zavedeni kao sastavni dio našega života… Govoriti o svojoj zemlji kakva je danas, o izgradnji socijalizma u njoj nije bilo dozvoljeno« (Kolarić, isto).
Ne treba puno umijeća i razuma kako bi se zaključilo da je riječ o teškim, ali prozirnim manipulacijama »slomljenim« sjemeništarcima i bogoslovima, koji su poslužili komunističkim agitpropovcima u njihovu ideološkom rušilačkom utiranju puta za marksizam, socijalizam, samoupravljanje i druge utopijske jugoljevičarske ciljeve.
Nastavlja se
